Z działalnością gminnych spółek komunalnych ma do czynienia większość zamieszkałych w naszym kraju. To właśnie taką formę prawną mają najczęściej podmioty odpowiedzialne za najpilniejsze potrzeby, czyli na przykład dostarczanie wody, wywóz śmieci czy organizację transportu publicznego.

Jak przeprowadzono badanie?

Do każdej ze spółek, które udało się zidentyfikować jako komunalne, został wysłany wniosek zawierający 16 pytań głównych oraz warunkowych. Autorzy pytali między innymi o:

  • BIP spółki,
  • publikowanie wyników przeprowadzanych w spółce kontroli (zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych),
  • posiadanie procedur zamówień z wolnej ręki,
  • prowadzony rejestr umów,
  • przychody i straty,
  • realizację celów zarządczych.

W dniu wysyłania zapytań udało się zidentyfikować 1912 spółek komunalnych i do wszystkich z nich trafiły wnioski z pytaniami. Odpowiedziało na nie 768 spółek. Odpowiedzi przeanalizowano (zajęło się tym 167 użytkowników i użytkowniczek serwisu Sprawdzamyjakjest.pl) i na ich podstawie stworzono wspomniany raport.

Jaka była rola MGBI w tworzeniu raportu?

Nasza firma wsparła inicjatywę Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska pod względem technologicznym. Nasi analitycy – Michał Grzechowiak i Paulina Tańska – zajęli się analizą danych zebranych przez ludzi z Watchdoga oraz wolontariuszy ze wspomnianego serwisu Sprawdzamyjakjest.pl

Na tym jednak nasza rola się nie skończyła. Zestawiliśmy zebrane dane z danymi dotyczącymi najważniejszych cech badanych spółek:

  • wysokości ich przychodów,
  • obszaru działalności (PKD),
  • sytuacji finansowej gminy, w której działają (opisywanej wielkością dochodów własnych gminy na mieszkańca).

Aby ocenić reprezentatywność badanej próby, stworzyliśmy bazę wszystkich istniejących spółek komunalnych w Polsce. Dowiedzieliśmy się w ten sposób, że w naszym kraju istnieją co najmniej 2603 spółki, w których udziałowcami są gminy. Można zatem uznać, że w badaniu udało się uzyskać dane dla około 30% z nich.

Nie wszystkie dane, dzięki którym powstał omawiany raport pochodziły z odpowiedzi na wnioski wysłane przez wolontariuszy współpracujących z Watchdog Polska. Część z nich udało się uzyskać dzięki naszym narzędziom. Przeanalizowaliśmy informacje ze sprawozdań finansowych za rok 2019 złożonych do Krajowego Rejestru Sądowego przez zbadane przez nas spółki, dzięki czemu można było je podzielić na małe, średnie i duże.

Czy spółki komunalne działają w Polsce w jawny sposób?

Dzięki przeprowadzonemu badaniu dowiedzieliśmy się, jak spółki komunalne podchodzą do przejrzystości swoich działań. I cóż, nie zawsze jest to dla nich priorytet.

Przykładem, który dobrze potwierdza to założenie jest choćby podejście spółek do prowadzenia Biuletynu Informacji Publicznej. Są do tego zobowiązane prawnie, ale aż 13% z nich się z tego obowiązku nie wywiązuje. A jeśli już to robi, to różnie bywa z jakością – niezależnie od zamożności spółki, ponad 90% w każdej wyróżnionej podkategorii przychodów nie publikuje w BIP obowiązkowych informacji dotyczących na przykład przeprowadzonych kontroli wewnętrznych. Niewiele „lepiej” jest z kontrolami zewnętrznymi. Ich wyników nie publikuje aż 78% spółek.

Wykres obrazujący prowadzenie BIP przez spółki komunalne. Fragment omawianego "Raportu"

Spółki komunalne nie są też transparentne jeśli chodzi o dzielenie się rejestrami umów. Choć większość z nich prowadzi taki rejestr (odsetek wynosi 75%), to niechętnie go publikuje. Tylko 4% spółek komunalnych, które wzięły udział w badaniu, deklaruje wykonywanie tej czynności.

Więcej na temat działalności spółek komunalnych w Polsce można znaleźć w omawianym Raporcie, który można pobrać pod TYM ADRESEM.